Zadatek i zaliczka są terminami o podobnym znaczeniu i często są używane
zamiennie, chociaż mogą wywołać różne skutki prawne w wypadku niewykonania
zobowiązania. Oba pojęcia odnoszą się do płatności dokonywanej z góry, w ramach
zawierania umów.
Zadatek jest płatnością dokonywaną przez jedną ze stron umowy w celu
potwierdzenia zamiaru zawarcia umowy. Zadatek jest formą zabezpieczenia i może być
zwrócony, jeśli warunki umowy nie zostaną spełnione przez sprzedającego. Zgodnie z art.
394 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.) „W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo
zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania
umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od
umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy
dwukrotnie wyższej”. Jeżeli umowa zostaje zawarta, zadatek zwykle jest wliczany w całość
płatności lub rozliczany na poczet końcowej kwoty. W razie wykonania umowy zadatek ulega
zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe,
zadatek ulega zwrotowi. Jeżeli umowa ulegnie rozwiązaniu zadatek powinien być zwrócony,
a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy
niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi
odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony (art. 394 § 2 i 3 k.c.).
Pojęcie zaliczki nie jest explicite uregulowane w k.c. Podobnie jak zadatek, stanowi
część opłaty z tytułu zawarcia umowy, ale w przypadku jej niezrealizowania (niezależnie od
winy którejkolwiek ze stron) podlega zwrotowi. Nabywca może zatem żądać jej zwrotu,
nawet wtedy, gdy zrezygnuje z zakupu towaru lub usługi niezależnie od przyczyny.
Sprzedawcy może jednak przysługiwać roszczenie o odszkodowanie, jeżeli poniósł już koszty
związane z transakcją, która ostatecznie nie doszła do skutku z winy kupującego.
Podsumowując, zarówno zadatek, jak i zaliczka są płatnościami dokonywanymi z góry w
celu potwierdzenia zamiaru zawarcia umowy. Z punktu widzenia kupującego różnica polega
na tym, że w przypadku rezygnacji przez niego z zawartej transakcji, zadatek przepada,
natomiast zaliczka podlega zwrotowi.
