Wybory to proces, w którym obywatele wybierają swoich przedstawicieli do różnych
organów władzy, zarówno na poziomie ogólnokrajowym jak i lokalnym. W demokratycznych
państwach wybory są fundamentalnym mechanizmem wyrażania woli obywateli i wpływania
na decyzje polityczne. Poprzez głosowanie, obywatele decydują, kto będzie ich reprezentował
oraz jakie będą priorytety i kierunki polityki państwa czy też władzy samorządowej. Proces
ten zapewnia również kontrolę społeczną nad rządzącymi i umożliwia zmianę władzy w
sposób pokojowy i zgodny z prawem.
Podstawowe zasady prawa wyborczego do organów państwowych na szczeblu
ogólnokrajowym i lokalnym zostały uregulowane w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
(dalej Konstytucja) i w Kodeksie wyborczym (dalej KW). Władzę ustawodawczą w
Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat. Zgodnie z art. 96 ust. 2 Konstytucji:
„Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się
w głosowaniu tajnym”. Art. 97 ust. 2 ustawy zasadniczej stanowi: „Wybory do Senatu są
powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym”. Prezydent RP jest
najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy
państwowej. Prezydent, jest obok rządu, organem władzy wykonawczej. Według art. 127
Konstytucji RP: „Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach
powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym”. Konstytucja określa
również tzw. przymiotniki wyborcze w wyborach do organów stanowiących jednostek
samorządu terytorialnego. Zgodnie z treścią art. 169 ust. 2 ustawy zasadniczej: „Wybory do
organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu
tajnym. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki
ważności wyborów określa ustawa”. Ustawą tą jest Kodeks wyborczy, który w odniesieniu do
ww. wyborów zawiera analogiczne przepisy w zakresie elekcji do izby pierwszej i drugiej
polskiego parlamentu i Prezydenta RP oraz organów stanowiących jednostek samorządu
terytorialnego (odpowiednio w art. 192, 255, 287, 369). Reguluje on również podstawowe
zasady prawa wyborczego w wyborach do Parlamentu Europejskiego i w wyborach
samorządowych, zarówno do organów stanowiących – rad gmin, powiatów, sejmików
województw, jak i do organów wykonawczych – wójtów, burmistrzów, prezydentów miast.
Zgodnie z art. 328 KW „Wybory do Parlamentu Europejskiego są powszechne, równe,
bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym”. Art. 369 KW
stanowi, że: „Wybory do rad są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w
głosowaniu tajnym”, natomiast zgodnie z art. 471 KW: „Wybory wójta są powszechne,
równe, bezpośrednie oraz odbywają się w głosowaniu tajnym”.
Najczęściej powtarzającymi się przymiotnikami wyborczymi są powszechność,
równość, bezpośredniość i tajność głosowania. Zasada równości nie została wyrażona w
odniesieniu do wyborów do Senatu RP. W wyborach do Sejmu RP, Parlamentu Europejskiego
zostało wskazana zasada proporcjonalności, która utożsamiana jest często ze sposobem
ustalania wyników wyborów (proporcjonalny system wyborczy).