W myśl art. 30 ust. 1 ustawy z 07.09.2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów
(Dz.U. z 2021 r. poz. 877), organ właściwy dłużnika może umorzyć należności, o których mowa w art.
28 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 u.p.o.u.a., w łącznej wysokości:
1) 30%, jeżeli egzekucja wobec dłużnika alimentacyjnego jest skuteczna przez okres 3 lat w
wysokości miesięcznej nie niższej niż wysokość zasądzonych alimentów;
2) 50%, jeżeli egzekucja wobec dłużnika alimentacyjnego jest skuteczna przez okres 5 lat w
wysokości miesięcznej nie niższej niż wysokość zasądzonych alimentów;
3) 100%, jeżeli egzekucja wobec dłużnika alimentacyjnego jest skuteczna przez okres 7 lat w
wysokości miesięcznej nie niższej niż wysokość zasądzonych alimentów.
Art. 30 ust. 2 ww. ustawy stanowi zaś, że organ właściwy wierzyciela może na wniosek
dłużnika alimentacyjnego umorzyć jego należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu
alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć
na raty, uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną.
Możliwość zastosowania umorzenia należności z tytułu wypłacanych świadczeń z funduszu, o
których mowa w ust. 1 oraz wysokość umorzenia uzależnione są przede wszystkim od stopnia
skuteczności prowadzonego postępowania egzekucyjnego, zmierzającego do odzyskania należności z
tytułu alimentów. Zastosowanie ulgi przewidzianej w art. 30 ust. 1 ustawy o pomocy osobom
uprawnionym do alimentów oraz jej wysokość uzależnione są przede wszystkim od stopnia
skuteczności postępowania egzekucyjnego i jednocześnie regularnej wpłaty pełnej wysokości
alimentów. Powołana regulacja stanowi instrument służący do zachęcania dłużników do terminowego
regulowania dochodzonych w postępowaniu cywilnym należności alimentacyjnych. Długotrwałe
odciążenie budżetu państwa od konieczności przyznawania kolejnych świadczeń z funduszu
alimentacyjnego może być premiowane wizją odstąpienia od żądania zwrotu części długu
przypisanego do organu, który wiele lat temu przyznał i wypłacił świadczenie publicznoprawne
służące zastąpieniu bezskutecznie egzekwowanych alimentów. Art. 30 ust. 1 ustawy spełnia rolę
motywacyjną dla dłużników alimentacyjnych i większą wartość przypisuje temu, aby uprawnieni do
alimentów mieli potencjalnie lepszą szansę na ich uzyskanie "na bieżąco" od osób zobowiązanych,
kosztem ewentualnej straty w majątku publicznym z tytułu umorzenia należności wypłaconych
zastępczo. Ważne jest też to, że okres skutecznej egzekucji w celu umorzenia "zaległych" świadczeń
jest liczony w latach (minimum trzy do siedmiu lat), dzięki czemu kształtuje się również właściwe
postawy i wzorce zachowania po stronie dłużników alimentacyjnych (odpowiedzialność i
systematyczność), co nie jest bez znaczenia dla funkcjonowania całego społeczeństwa (wyrok WSA w
Warszawie z dnia 11.10.2023 r., I SA/Wa 1162/23).
W jednym z najnowszych orzeczeń Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, iż umorzenie
świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego na podstawie art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy
osobom uprawnionym do alimentów zapada w ramach uznania administracyjnego. To oznacza, że
nawet w przypadku spełnienia przesłanek do zastosowania ulgi, organ może, ale nie musi, ulgę taką
przyznać. Kontrola sądu w odniesieniu do elementu uznania administracyjnego nie obejmuje
kryterium celowości, zasadniczego w przypadku uznania, lecz koncentruje się na badaniu, czy uznanie
organu nie ma charakteru arbitralnego, czy zostało należycie uzasadnione rzeczowymi argumentami.
W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 października 2024 roku sąd ten
wskazał, iż samo uzyskiwanie niskich dochodów, bądź też nieuzyskiwanie dochodów nie jest
okolicznością wyjątkową i szczególną na tle sytuacji innych dłużników alimentacyjnych. Zła sytuacja
jest bowiem cechą większości zobowiązanych, za których Fundusz Alimentacyjny wypłacał
należności i umarzanie należności z tej tylko przyczyny czyniłoby praktycznie martwą normę prawną
statuującą obowiązek zwrotu organowi równowartości wypłaconych z funduszu świadczeń. A zatem,
sytuacja dochodowa dłużnika w postępowaniu dotyczącym umorzenia należności z tytułu
wypłaconych świadczeń powinna być analizowana przy uwzględnieniu faktu, że dłużnik
alimentacyjny co do zasady jest osobą borykającą się z trudnościami finansowymi. Sytuacja rodzinna i
dochodowa dłużnika ubiegającego się o umorzenie należności musi go więc wyróżniać spośród innych
dłużników alimentacyjnych.