Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy z 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (dalej ustawa)obowiązani
do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:
1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów
dziecka,
2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,
3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej
– przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli
mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.
W art. 61 ust. 2 ww. ustawy określono, że opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej
wnoszą:
1) mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób
małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;
2) małżonek, zstępni przed wstępnymi – zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2:
a) w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300%
kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca
po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium,
b) w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300%
kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po
wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w
rodzinie;
3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej – w wysokości
różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami
wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2.
Należy zauważyć, że zgodnie z art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej obowiązani
do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są zstępni przed wstępnymi.
Ustawowa kolejność wnoszenia opłat za pobyt mieszkańca domu określona w art. 61 ust. 1
ustawy o pomocy społecznej jest zbieżna z obowiązkiem dostarczania środków utrzymania, a
w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) uregulowanym w
ustawie z dnia 25.02.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej k.r.o.). Zgodnie z art. 129 §
1 k.r.o. „obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed
rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed
dalszymi”. Mając na uwadze powyższe organ powinien obciążyć opłatą w pierwszej
kolejności zstępnych bliższych stopniem czyli dzieci osoby, która ma zostać umieszczona w
domu pomocy społecznej. W wypadku gdyby dochody bliższych stopniem (dzieci) nie
wystarczały na pokrycie opłaty, obowiązek ten spoczywa na wnukach.
W sprawie odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej bardzo istotne jest ustalenie
przez organ sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej zstępnych osoby
uprawnionej. W postępowaniu w sprawach z zakresu pomocy społecznej, podstawowym
dowodem przeprowadzanym w celu ustalenia sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i
majątkowej osoby z niej korzystającej bądź jej rodziny, jest przeprowadzenie rodzinnego
wywiadu środowiskowego. Należy wyraźnie wskazać, że niemożność przeprowadzenia
wywiadu nie uniemożliwiała organowi dokonania ustaleń i oceny sytuacji majątkowej,
rodzinnej i bytowej uczestnika postępowania w sprawie odpłatności za pobyt w domu
pomocy społecznej (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 6.02.2020
r., sygn. akt III SA/Gd 722/19). Ponadto organy nie mogą arbitralnie dokonywać wyboru
osoby spośród zobowiązanych do ponoszenia opłat i tylko w stosunku do niej prowadzić
postępowanie, lecz ich obowiązkiem jest prowadzenie postępowania jednocześnie w stosunku
do wszystkich osób należących do tego samego kręgu osób zobowiązanych do ponoszenia
opłaty za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej (wyrok Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w Rzeszowie z 19.04.2018 r., sygn. akt. II SA/Rz 46/18).