Kwestia wykładni testamentu została określona w art. 948 kodeksu cywilnego.
Zgodnie z § 1 ww. przepisu „Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie
najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy”. § 2 stanowi, że „Jeżeli testament może
być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać
rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść”. W praktyce zdarzają się
przypadki, które sprawiają dosyć duże problemy interpretacyjne.
Sąd Okręgowy w Gliwicach postanowieniem z dnia 28 listopada 2019 r. zwrócił się do
Sądu Najwyższego z następującym pytaniem prawnym: „Czy w sytuacji, gdy treść testamentu
własnoręcznego nie pozwala na ustalenie kręgu osób powołanych przez spadkodawcę do
spadku, gdyż wskazano w nim jako spadkobierców przyjaciół spadkodawcy (mężczyzn z
bliżej nieokreślonego zdjęcia), możliwe jest dociekanie woli osoby sporządzającej testament
w oparciu o zeznania świadków lub samej zainteresowanej dziedziczeniem?”
Sąd Najwyższy nie udzielił jednoznacznej odpowiedzi, ale podjął uchwałę zgodnie z
którą „wykładni testamentu należy dokonywać z uwzględnieniem okoliczności jego
sporządzenia, które mogą być ustalane z wykorzystaniem wszelkich środków dowodowych”.
SN zwrócił uwagę, że ostatecznie o tym, czy ustalenie woli spadkodawcy jest rzeczywiście
możliwe, decyduje zebrany w sprawie materiał dowodowy – z uwzględnieniem obowiązku
badania z urzędu, kto jest spadkobiercą, a także jego ocena dokonana przez sądy rozpatrujące
sprawę, kwestia ta zatem nie może być rozstrzygnięta w sposób oderwany od konkretnego
przypadku. Należy jednak podkreślić, że w takich sytuacjach treść art. 948 § 2 kodeksu
cywilnego, przemawia nie tylko za przyjęciem, iż wyrażający nieprecyzyjnie swą wolę
spadkodawca miał na względzie krąg skonkretyzowanych spadkobierców, ale także za tym,
by przy dookreślaniu tych osób decydujące znaczenie przypisywać nie całkowitej pewności
rezultatu, lecz jego racjonalności, gdyż do tego kryterium odwołał się ustawodawca.
Powyższe nie oznacza, że wystarczająca jest sama przesłanka negatywna, a więc uniknięcie
dziedziczenia ustawowego, którego beneficjentami byliby pominięci przez spadkodawcę
członkowie rodziny, także dlatego, iż wola powołania do spadku określonych osób spoza
rodziny nie oznacza jeszcze, że w razie niemożliwości ich ustalenia spadkodawca wolałby – w
celu uniknięcia dziedziczenia ustawowego – powołać do spadku kogokolwiek ze znajomych.
Wskazanie jako spadkobierców przyjaciół (mężczyzn ze zdjęcia) pozwala na uznanie,
zwłaszcza przy uwzględnieniu art. 948 § 2 k.c., że zmarły powziął i wyraził decyzję co do
kręgu spadkobierców (miał na myśli konkretnych mężczyzn, z konkretnego zdjęcia), lecz
uczynił to nieprecyzyjnie, gdyż nie wskazał wprost, o jakie zdjęcie chodzi. Ten brak precyzji
nie przekreśla jednak skuteczności rozrządzenia, gdyż w rachubę wchodzi konkretyzacja na
podstawie dodatkowych okoliczności, także wtedy, gdy zmarły posiadał wiele zdjęć.
Poprzestanie na określeniu „moje zdjęcie” – ze wskazaniem, że widnieją na nim przyjaciele –
sugeruje, iż chodziło o zdjęcie (ewentualnie kolaż zdjęć) traktowane przez niego do śmierci w
sposób szczególny, np. do którego był szczególnie przywiązany. Szczególne traktowanie
stanowi okoliczność, którą potencjalnie można odtworzyć za pomocą różnych środków
dowodowych, w tym osobowych. W sytuacji gdyby takich zdjęć było wiele i przedstawiały
różne grupy mężczyzn, istotne mogą być dalsze okoliczności zewnętrzne, takie jak
intensywność więzi osobistych z poszczególnymi osobami lub ewentualne, podejmowane za
życia spadkodawcy wypowiedzi dotyczące powołania do spadku (uchwała Sądu Najwyższego
26 lutego 2021 r., sygn. akt III CZP 24/20).