Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa
działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Odpowiedzialność za wyrządzoną
szkodę, warunkowana jest przez wystąpienie trzech podstawowych przesłanek: powstanie
szkody, zaistnienie zdarzenia, z którym ustawa wiąże obowiązek naprawienia szkody oraz
wystąpienie związku przyczynowego między szkodą a zaistniałym zdarzeniem. Przez pojęcie
szkody należy rozumieć uszczerbek w majątku poszkodowanego, którego doznał on wbrew
własnej woli.
Poza ww. przesłankami, wyróżnia się także zasady odpowiedzialności, które określają
podmiot zobowiązany do naprawienia szkody. Do głównych zasad odpowiedzialności
odszkodowawczej należy zaliczyć zasadę winy i ryzyka. Pierwsza z nich polega na tym, że
osoba ponosząca odpowiedzialność za szkodę może się od niej uwolnić poprzez wykazanie
braku winy. W wypadku drugiej z nich, odpowiedzialność nie zależy od winy, ale od samego
faktu zaistnienia określonego zdarzenia.
Odpowiedzialność na zasadzie winy została uregulowana w art. 415 kodeksu cywilnego
zgodnie z którym: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej
naprawienia”. Ciężar dowodu (obowiązek wykazania, że szkoda została wyrządzona przez
daną osobę) spoczywa na poszkodowanym. Osoba odpowiedzialna za szkodę może podnosić
okoliczności wyłączające winę, np. wykazać, że zleciła wykonanie określonych czynności
profesjonaliście. Art. 429 kodeksu cywilnego stanowi, że osoba powierzająca wykonanie
czynności drugiemu, jest odpowiedzialna za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy
wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że
wykonanie czynności powierzyła osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie
swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.
Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka powoduje, że odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę
jest niezależna od winy, ale dłużnik – osoba odpowiedzialna za szkodę, może się od niej
uwolnić, powołując się na tzw. okoliczności egzoneracyjne, którymi są w szczególności siła
wyższa, wyłączna wina poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą dłużnik nie ponosi
odpowiedzialności.
Przykład odpowiedzialności na zasadzie ryzyka określony jest w art. 436 § 1 kodeksu
cywilnego zgodnie z którym samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji
odpowiada za szkodę wyrządzoną przez ruch pojazdu. Odpowiedzialność kierującego
pojazdem jest niezależna od winy, ale ten może się od niej uwolnić wykazując okoliczności
egzoneracyjne. Będzie nią przykładowo uderzenie w tył pojazdu przez inny pojazd, czego
skutkiem będzie mimowolne wjechanie uderzonego samochodu na przejście dla pieszych i
potrącenie pieszego.